نماد شناسی

در زمان ها بسیار دور انسانها برای برقراری ارتباط با یکدیگر از اشکال و فرم ها که برروی سنگ ها، کتیبه ها یا دیوارها حک می شده است، استفاده می کردند. با گذشت زمان این اشکال رنگ و بوی حروف را به خود گرفته اند و به درستی که حروف خود تغییر شکل یافته اشکال می باشند.

انتقال معانی و مفاهیم از طریق نمادها و اشکال سابقه طولانی در زندگی بشر دارد. امروزه نیز برای نشان دادن مثلا رستوران در چند کیلومتری جاده یا نزدیک بودن پمپ بنزین در مسیر، از اشکال استفاده می شود. علائم راهنمایی و رانندگی نیز خود گویا این مطلب است که اشکال در القای مفاهیم نقش بسیار عمده ای را بازی می کنند و هرچه ساده تر باشند و مفهوم واضح تری را در عین سادگی منتقل نمایند، ارزش بیشتر را دارا هستند.

نشانه ها یا نمادها یا علائم معنی دار همواره درون نوعی شکل هندسی قرار دارند و باید اذعان داشت که حروف نیز که خود از تغییر شکل اشکال و فرمها به وجود آمده اند، از درون چند شکل هندسی دایره مثلث و مربع قابل تعریف می باشند.

در صورت کلی نگری، مفاهیم القایی از نمادها و اشکال از سابقه ذهنی و روش زندگی بشر در کهن نشات گرفته و شناخت این مفاهیم از آنجا شیرین می گردد که خبر از گذشته های دور و افکار نیاکان می دهد.

در مبحث نماد شناسی به بررسی مفاهیم دایره ، مربع و مثلث خواهیم پرداخت.

دایره

دایره نشان دهنده حرکت و زمان است. نشان دهنده حرکتی بدون آغاز و پایان. چون دایره دارای هیچ شروع و پایانی نیست و اساسا بدون مبدا و مقصد است، از آن به زمان تعبیر می شود. دایره نشان یکپارچگی و نشان وحدت است. به همین جهت ابدیت را القا می کند.

دایره در مقابل القای مفهوم سکون قرار دارد و اساسا مفهوم مجموعه زنجیرواری از حرکت را پی در پی، بدون تغییر و شبیه به یکدیگر نشان میدهد. دایره گاهی به دلیل همین مفهومی که القا می کند و شکل خود، به آسمان یا جهان معنوی نیز تعبیر می گردد.

در نشانه های به جا مانده از بودایی ها، غالبا دوایر متحدالمرکزی به چشم می خورد که نشاندهنده یک نوع تکامل فردی و مرحله بالایی از معنویت میباشد.

یکی از مفاهیمی که دایره القا می کند، به جهت شبیه بودن آن باچرخ که خود از ابزار بسیار مهمی برای انسان محسوب می شود، صنعتگری و تجارت می باشد. دایره گاهی نماد حرکت اقتصادی و تولید نیز می باشد. با پیدایش چرخ در زندگی بشر بود که بسیاری از پیشرفت های مهم زندگی انسان بوقوع پیوست. اساسا اختراع چرخ سراغاز تحول زندگی بشر و شروع مرحله تازه تولیدات و مصنوعات می باشد که سبب پیشرفت انسانها در عرصه های مختلف گشته است. چرخ خود حرکت را نیز نشان می دهد.

از آنجا که تعریف خداوند به این ترتیب است که خدا همه جا هست و در مرکز هر چیزی قرار دارد، از او به دایره نیز تعبیر می شود. زیرا مرکزش همه جا و محیطش هیچ کجاست.

دایره یکی از نقوشی است که کودکان در اولین نقاشی ها خود رسم آن را یاد میگیرند و از علائم ارتباطی بسیار قوی محسوب می شود.

مربع

برخلاف دایره که نماد حرکت، بی انتهایی و الوهیت بود، مربع نماد سکون و آرامش و ایستایی است. نماد پایداری و نماد هر آنچه استحکام را القا می نماید. مربع نماد برابری و برادری نیز می باشد. از آنجا که در مبحث نماد شناسی دایره گفتیم که دایره نماد آسمان می باشد، مربع نماد زمین در برابر آسمان است. مربع به راحتی تغییر شکل یافته و با تغییر کمی از زاویه آن به راحتی می توان شکل دیگری تولید کرد. یکی از بنیادی ترین اشکال هندسی محسوب می شود و بسیاری از معماران و نقاشان از کهن عاشق از این شکل الهام گرفته و آثار ارزشمندی به ثبت رسانده اند.

مکعب از مربع تاثیر گذارتر است و علاوه براین که نشاندهنده بعد بیشتری از مربع است، استحکام بیشتری را نیز القا می نماید. یکی از جنبه های اهمیت مربع چهار ضلع و زاویه ای بودن آن است، زیرا عدد 4 یکی از مهمترین اعداد است و به رقم هوش معروف می باشد. این رقم نمادی است از سازمان یافتگی و پویایی. شکل صلیب نیز القا کننده شکل مربع است و این دو یکدیگر را ارزش مفهومی بیشتری می بخشند.

در مبحث دایره نوشتیم، دایره نماد الوهیت است، مربع هر جایی مقابل دایره است و به همین جهت معنی ماده و هستی را منتقل می کند. هرچه مربوط به مکان باشد با اشکال چهار ضلع و زاویه به خوبی می توان نمایش دارد. همان عبارت چهاردیواری که از گذشته ها مثل بوده است. مربع دارای وزن است و استحکام دارد. در برخی موارد صراحت را بیان می کند و نشانه روشنی و واضحی و قطعی بودن چیزی است.

مثلث

مثلث برنده است. نشانه تهاجم ، نشانه سوزانندگی و نشانه سرزندگی است. مثلث نشانه آب، حیات و الهام بخش تاریخ مذاهب بیشماری در سراسر دنیاست. نشانه دوره های سه گانه حیات : تولد ، رشد و مرگ است. از این رو نشانه سیر صعودی تکامل نیز می باشد. هریک اشکال مختلف مثلث نمادی از یک مفهوم هستند اما در کلیت چندان با هم توفیری ندارند.

مثلث مختلف الاضلاع نمادی از هوا و وسعت است . مثلث قائم الزاویه نمادی از آب است که یکی از مهمترین مفاهیم برای مثلث می باشد. در برخی متون کهن و مفاهیم منتقل شده، مثلث متساوی الاضلاع نمادی از زمین است زیرا این حالت از مثلث نوعی سکون و استحکام را القا می کند. تمام وزن مثلث در همه جای آن یکسان است و به همین دلیل نشانه ای از پایداری و ثبات می باشد.

مثلث متساوی الساقین به دلیل بالا رونده بودن آن نمادی از آتش است. همچون مفهوم آب ، آتش نیز یکی از مفاهیم جا افتاده برای مثلث است.

از نظر هندیان و یونانیان وجوه مثلث بیانگر سه وجه آب و خورشید و گندم است . به همین جهت نمادی از باروری به حساب می آید و اساسا از مثلث به نمادی از جنس مونث یا مادگی تعبیر می شود.

بسیاری از نمادهای مذهبی نیز با مثلث ایجاد گشته اند. جریان فراماسونری نیز اهمیت زیادی برای این شکل قائل گشته و از آن به دلتای درخشان یاد میکند و نیز نماد صهیونیست ها نیز دو مثلث است که به صورت مخالف هم، روی هم قرار گرفته اند. این دو امر (نماد صهیونیست ها و فراماسون ها) سبب گشته که متاسفانه در طراحی های گرافیکی در ایران، مثلث به یکی از اشکال کم طرفدار بدل گشته و طراحی آرم ها با این شکل، کمتر مورد تایید مخاطب و مشتری قرار می گیرد. در حالیکه مثلث یکی از اشکال ارزشمند از زمانهای کهن برای بشر بوده است و یکی از اشکالی است که به کرات الهام بخش مذاهب مختلف در سراسر دنیا بوده است . شعار سه گانه "گفتار نیک، پندار نیک، کردار نیک" نیز که به دین باستانی ما ایرانیان باز می گردد، خود نشان دهنده جا افتاده بودن مثلث در نظام نمادین ایران می باشد. امید که به این فرم از اشکال کم لطفی بیش از این نگردد.

مقالات دیگر ما را نیز بخوانید: